ŞEHİR MEDHİYELERİNE BİR ÖRNEK: AKŞEHİR MEDHİYESİ

Tarih boyunca insan,  yaşadığı  şehre, bulunduğu  çevreye  ilgi duymuş. Yeri gelmiş, bu ilgisini edebî mahiyet taşıyan mensur veya manzum eserler oluşturarak dile getirmiştir.  Türk edebiyatı da bunun zengin örnekleriyle doludur.  Türk edebiyatında muhteva olarak şehirleri ele alan mensur ve manzum birçok eser yazılmıştır. Manzum olanların en yaygını şehrengizlerdir.  Şehrengizler,  Türk edebiyatına özgü bir tür sayılmaktadır.  Bu türün ilk örneğini Priştineli Mesîhî  (ö.1518)  vermiştir.

Şehrengizler bir şehrin güzellerini veya güzelliklerini tasvir eden eserlerdir. Bu eserlerde şehrin özelliklerinin yanında, dönemin toplumsal hayatından da kesitler buluruz. 

Edebiyatımızda şehir veya belde isimlerinin tevriyeli kullanımına dayanan bilâdiye türünden eserler de yazılmıştır. Bir şehrin vasfında onu övmek için yazılmış medhiyeler ile bir  şehrin düşman eline geçmesi üzerine  söylenen  şehir mersiyelerini de  şehirlerle  ilgili kaleme alınmış   şiirler grubuna dahil edebiliriz. 

Bu yazımızda ele alacağımız şiir de bir şehir medhiyesi niteliğindedir.  Şiir,  Ankara Millî Kütüphane’de  06  M.K.  Yz.  A.5629/8  numaralı  bir  mecmuanın  içinde  32b-34b  varaklarda bulunmaktadır. Mütekerrir muhammes  şeklinde, mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün  kalıbıyla yirmi  bir  bend  hâlinde  yazılmıştır.   “Der-Medh-i Akşehir”  başlığını  taşıyan  şiirin  şâirinin  kim  olduğu hakkında herhangi bir bilgi mevcut değildir. Ancak,  şiirin  son  sayfasının alt kısmında kırmızı kalemle “Râsih  Efendi”  kaydı  düşülmüştür. Yine  İ.Hakkı Konyalı’ya göre şairi Haki’dir.  Ayrıca şiirin sonunda 21 Mayıs 1321(1905)  tarihi vardır ki bunun, şiirin kaleme alınma tarihi olması kuvvetle muhtemeldir. 

Osmanlı döneminde  önemli  yerleşim  birimlerinden  olan  Akşehir  hakkındaki  şiir,  bölgenin  tanınmış şahsiyetlerini,  camilerini  ve  tekkelerini  tanıtır.  Şiirin  mütekerrir  mısralarında  Akşehir,  bir  cennet bahçesine teşbih edilir ve benzerinin dünyada bulunmadığı ifade edilir:

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya (sığınılacak cennet bağı)

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyaya

Medhiyede  Abdulvahab  Gâzî,  Mahmud  Hayrânî,  Bahar  Sultan,  Şeyh  Eyyûb,  Hızır,  Molla Tâceddin,  Ahî  Cemâleddin,  Nasreddin,  Şeyh  Battal,  Kutbu’l-Aktâb  Nasûhî,  Şeyh  Sultan Muhyiddin, Seyyid Yunus,  Sultan Nevreste, Hacı  İbrahim  ve Acım Paşa  gibi bölgede  tanınan  ve burada medfun olan isimler zikredilir. Bunların yanında Ulu Cami, Hasan Paşa Mescidi, Yeni Cami ve Abdullah Tekkesi gibi bazı mekanların adlarından da  söz edilir. Müstensih metinde yukarıda  isimleri  zikredilen kişi ve mekan adlarıyla ilgili dipnotlar düşmüştür. Bu dipnotlar makalemizde aynen belirtilmiştir. 

Akşehir  ile  ilgili çeşitli bilgileri   içeren bu  şiir, o bölgenin kültür  tarihini anlamamız açısından kayda  değerdir.  Özellikle dipnotlarda yer  alan  Akşehir’e  ait  bazı  yer  adları  yöre  tarihini  tespit bakımından önemlidir. Bu bakımdan aşağıda metnini verdiğimiz medhiyenin edebiyatımızda şehir ve beldelerle ilgili kaleme alınmış çalışmalara bir katkı sağlayacağını düşünüyoruz.

DER-MEDH-İ AKŞEHİR

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün 

1

Gel ey ‘âşık temâşâ et girip bu cây-ı zîbâya

Revân olmuş nice enhâr idüben ‘azm-ı deryâya

Çemenden zeyn olup eşcâr saluban yerlere sâye

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

2

O kim Abdü’l-vahâb Gâzî çeker pâyına yârânı

‘Alemdâr-ı resûlullâh denir bilsen o sultânı

Makâmında ziyâret kıl tilâvet eyle Kur’ânı

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

3

Ricâ-yı himmet istersen görüp Mahmûd-ı Hayrânı

Yüz urup âstânına fedâ kıl yoluna cânı 

Ta’alallâh makâmında müşerref eylesin anı

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

4

Bahâr Sultân yâd eyle kim oldur erlerin şâhı

İhâta eylemiş sular temâşâ eyle ol mâhı

Varıp anda karâr etsen safâdır câna vallâhi 

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

5

Velîler içre gör “Gevher İmre” muhaldir olsa yek dâne

Erenler içre Şeyh Eyyûb yaraşır olsa merdâne

Ziyâret eylesin Hızrı hayât erer bu dem câna

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

6

O cân-ı ‘âlemin ismi olupdur Molla Tâcü’d-din

Müşerref eylesin Allah yatar Ahî Cemâlü’d-din

Du’â-yı hayr için nâmın cihâna saldı Nasrü’d-din

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

7

Bu nâm-ı pâkla Akşehir verir şöhret Karaman’a

Erenler cem’ine erdik varırsın taht-ı Yunan’a

Du’â-yı hayr ile yâd et bile Zengeli Sultân’a

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

8

Bugün gör Şeyh Battâl’ı edinmiş taguban mesken

Çekip el cümleden olmuş hakâyık sırrına mahzen

Açılsın bâğ-ı cennetden mezârına nice revzen

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

9

Bulardan sonra geldi ol Nasûhî Kutubü’l-Aktâb

Eder halka nasîhatlar kul olmuş ana şeyh ü şâb

Kerâmetin edip izhâr atıp seccâdesin der-âb

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

10

Tefekkür eyle bunları bulupdur kutb-ı devrânın

Du’â-yı hayr ile yâd et bula zevk u safâ cânın

Muhibb-i sâdıkı çokdur o sultân o rûhânın

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

11

Bu ‘âlî-tekkenin olupdur nâmı Abdullâh (?)**

Akar sular temâşâ et müşerref eylesin Allâh

Hezâr destan ile bülbül figân edip öter her gâh

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

12

O ni’met tekkesi câna bugün firdevs-i garâdır

Dü-nîm etmiş anı dünyâ biri birinden a’lâdır

Varıp anda karâr etsin bilirsin misl-i dünyâdır

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

13

O Şeyh Sultân Muhyü’d-din tutup Hak yolunu keskin

Beğendi cümle mahlûkât  anın ettikleri re’yin 

Pür ihsân-ı sehâvetde ‘imâret eylemiş kâ’in

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

14

O Seyyid Yûnus’u görsen gezer sancağı şâhâne

Eğer şâha eğer bende otağın kurdu meydâna

O nesl-i ism-i ahsen kim oturmuşdur emîrâne

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

15

Bulara âşnâ ol sen dilersen eresin dosta 

Bilirsen ‘ayn-ı hikmetdir yatan Sultân-ı Nevreste

İrüben hâk-i pâyına şifâ bulur nice hasta

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

16

Subaşı bâğına varsan verir cismine râhatlar

Kıyâm etmiş nice eşcâr getirir kalbe hâletler

Nazîrin görmemiş kimse geze nice vilâyetler 

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

17

Yatar deryâ kenârında o Sultân Hacı İbrâhim

Acım Paşa’yı yâd ile bular derdine kâ’im

Makâm-ı ‘izamın Mevlâ müşerref eylesin dâ’im

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

18

Buların cem’ine erdi Ulu Câmi’ bulup fırsat

Ki peygamber duhûl etdi diye halk ettiler hürmet

Varıp anda niyâz etsen bulursun şükrüni cennet

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

19

Yeni Câmi’de kıl tâ’at erişe ‘avn-i Rahmânın 

Cemâ’at kesretin anda görüp bula safâ cânın

Erişe himmet-i ‘âlî o Sultân Süleymân’ın

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

20

Hasan Paşa henüz inşâ edip bir mescid-i aksâ

Ki cem’ olmuş nice ervâh okurlar âyet-i zîbâ

İki rek’at kılan cum’a bulupdur kurb-ı Hak mahzâ

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

21

Bu hâke hâk olup hâke yüz urup çağırıp yâ Hak

Bu cümle ehl-i İslâma ‘inâyet eyle gel mutlak

Cihân-ı fâni durur bâkî kalan sensin hemân ancak

Bugün benzettim Akşehir’i cinân-ı bâğ-ı me’vâya

Felek mislin getirmemiş anın bir dahi dünyâya

DİPNOTLAR

Yârenler Kabristanı’nda medfûndur

Seyyid Mahallesi’nde medfûndur

İbre Çeşmesi civârında bir bahçede medfûndur

Abdoğlu Mescidi’nde medfûndur

Bağlı Dede demekle meşhûrdur

İğdelik’te medfûndur

Kızılca Mahallesi’nin Mü’minoğlu hanesi civarındaki kabristanda medfûndur

İğdelik’te Aşçı Kadı Oğlu bahçesinde medfûndur

Kasaba civarındaki büyük kabristanda medfûndur, âlemde meşhurdur

Çay Mahallesi’nin ibtidaî mektep karşısındaki kabristanda medfûndur

Kızılca Mahallesi kenarında ... nâm mahalde medfûndur

Hıdırlık Caddesi’nde Hacı Memiş’in oğlu bahçesinde medfûndur

Nasrü’d-dîn civârında çay kenarında medfûndur

Kasabaya yarım saat mesafede Tekke nâm mahalde medfûndur

** Mısrada iki hecelik bir kelime siliktir

Bühtân Mahallesi eski konak bahçesinde medfûndur

Meydan Mahallesi’nedik türbe kapısı karşısında medfûndur

Depo-yı hümâyûn civarında Hacı Battal Oğlu bahçesinde Bademli Dede demekle meşhûrdur

Kasabaya yarım saat mesâfede ma’rûf karyesinde medfûn u meşhûrdur

Acım Paşa dahi oradadır

El-ân Ulu Câmi’-i Şerîf denir

Kaynak:  1.Dr. Muvaffak EFLATUN Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi

2. İ.Hakkı Konyalı Akşehir Tarihi