Kurtuluş Savaşı yıllarında gerçekleşen İkinci Konya İsyanı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi gizli oturumlarında hararetli konuşmalar yapılmıştır. İsyanı önlemek için alınacak tedbirler arasında Akşehir’in il yapılması da vardı.
İkinci Konya İsyanı, Delibaş adında bir eşkıyanın, beş yüz kadar asker kaçağını toplayıp 2/3 Ekim 1920 gecesi Çumra’yı basması ile başladı. Delibaş, 3 Ekim sabahı da Konya’ya girdi ve idareyi ele geçirdi. Aynı günlerde Beyşehir ve Akşehir ilçelerinde de görevli olarak dolaşan askerî heyetler, oralardaki asiler tarafından görev yapmaktan alıkonuldular. Ilgın ilçesinin Çiğil köyü yakınlarında toplanan üç yüz kadar âsî de, nasihat için giden heyete ateş etti. Bu heyette Afyon Milletvekili İsmail Şükrü Çelikalay da vardı. Konya’nın güneyinde Karaman ilçesinde de asiler toplanmaya başlamıştı.
Afyon’da öğretmen olarak görev yaparken 15 Mayıs 1919 tarihinde Yunan işgalinin başlamasıyla Milli Mücadeleye katılan İsmail Şükrü Çelikalay, Kuvayı Milliyenin kuruluşuna öncülük etti. Çelik Alay milis kuvvetleri kurucusu olan İsmail Şükrü Bey, Aynı zamanda Afyon Karahisar Milletvekili idi. İkinci Konya İsyanı üzerine Konya’dan Ankara’ya dönmüştür.
Ankara hükümeti, isyanı bastırmak için gerekli önlemleri almaya başladı. Bu arada TBMM’si gizli oturumlar yaparak alınacak tedbirleri tartışıyordu. 21 Ekim 1920 Perşembe günü yapılan gizli oturumda hararetli tartışmalar yaşandı. Lazistan Milletvekili Abidin Bey, isyana katılan her kim olursa olsun bila kaydü şart idam edilmelidir derken bir diğer milletvekili ise asilerin Van ve Erzurum’a sürülmesini istedi. Afyon Milletvekili İsmail Şükrü Efendi ise yaptığı konuşmada Konya ilinin üçe bölünmesini Konya merkez, Karaman ve Akşehir illerinin kurulmasını istedi. İşte o konuşmanın ilgili bölümleri:
İSMAİL ŞÜKRÜ EFENDİ ( Karahisarı Sahip) – Konya meselesi hakkında bazı muttali (öğrenmiş) olduğum ahvali (durumları) arz edeceğim. Maalesef kısmı azamı(en büyük kısmı) isyana iştirak etmiş ve kısmı azamı iğfal edilmiş (kandırılmış). Bunun tabii başlıca amil(etken) ve müsebbiplerini (sebep olanları) aramak zamanındayız. Fakat biz de, bunda biraz alakadar görünüyoruz. Konya teşkilatı mülkiyesi(idare teşkilatı) iyi gitmemiş efendiler. Teşkilatı mülkiyeyi yeniden ıslah (düzenlemek) etmek lazım. Nasılsa oldu bir şey. Bu isyan teskin edildi zannedilmesin. Yapılan idamlar muhik (haklı) olmakla beraber Konya’da bundan sonra isyan zuhur etmez(oluşmaz) denilemez. Buna karşı bendeniz kendi fikrimce gördüğüm tedabiri (tedbirleri) arz edeyim. Konya bir vilayet halinde bu teşkilat ile her zaman idare edilirse, oraya sokulan ateşi isyanı (isyan ateşini) tecdit etmek (tazelemek) demek olur. Konya’nın teşkilatı mülkiyesi bir an evvel değiştirilmelidir. Konya üç müstakil liva halinde idare olunmak icap ediyor. Birincisi nefsi Konya (Konya merkezi). Müstakil liva halinde kaza teşkilatının çoğaltmak. Biz nevahi (nahiye) teşkilatına germiyet (önem) vermeliyiz. Nevahi teşkilatı nazariyesine göre kaza çoğaltılmalıdır. En çok isyan zuhur eden yerler, asilerin çoğalmasını temin eden yerler hükumetten uzak olan yerlerdir.
Teşkilatı Mülkiye: Konya bir müstakil liva halinde, Karaman livası o da bir müstakil liva halinde, Hadım nahiyesi bir kaza haline ifrat edilmelidir(düzenlenmeli). Bu liva Ereğli. Sultaniye, Hadım, Ermenek kazalarından ibaret olmalı ve kazalarda muktedir (yetkili), mütedeyyin (dindar) idare memuru olmalı, bu hususta masraf tenkis edilmemelidir (azaltma yapılmamalıdır).
Sonra; Akşehir kazası bir liva olmalı. Akşehir’in bir nahiyesi var (Cihanbeyli). Burası eskiden Karadağ Hükumetinin bulunduğu yerden gayet büyük. Akşehir’de zuhuru muhtemel(ortaya çıkması olası) isyanı nasihat vesaire ile bastırmak için ufak bir kuvvetle cepheden ayrılmıştım. Alayım ihtiyara(yedeğe) alındı. O halde benim de istirahat etmem icap ediyordu. O vakit anladım ki teşkilatsızlıktan Cihanbeyli’de birtakım eşhas (kişiler) isyan fikri perverde etmiş (beslenmiş), iğfal edilmişler (kandırmışlar). Hükumet jandarma göndermemiş, çünkü o koca bir kaza halinde idare edilmesi lazım gelen yer bir müdüriyet, dört jandarma ile idare olunamaz. Orası kaza halinde idare olunmalı.
Akşehir liva olmalıdır. Sonra Ilgın kazası Akşehir’e rapt olunmalı (bağlanmalıdır) bu suretle ikinci bir liva daha teşekkül etmeli ki Konya livası, Karaman, Akşehir livası üç livaya ayrılır ise hatta oranın muhitini bilenler dört livaya ayrılması mümkün ise de bendeniz bu kadar görebildim. Çünkü orada bulunma zamanım pek azdır ve Ilgında isyanın menbaı (kaynağı) olan Çiğil usatı (asileri) orada yerleşmiş. Kuvvetlerin ayrıldığı gün hem Konya’yı, hem Ilgın’ı, hem de Akşehir’i istila edecektir. Bu tamamen bastırılmalı, bu Çiğil isyanı bastırılmalı, hala köyleri yakıyorlarmış. Bazı arkadaşlarımız da bundan bahsettiler. Bendeniz bilakis en ziyade ikram ettiğimiz, muti (yumuşak başlı) zannettiğimiz, mürüvvet (iyiliksever) ettiğiniz köylülerin ihanetine maruz kaldık. Onlar bizi pusuya düşürdü. Beş buçuk saat muharebe neticesinde o ateşler içinde arkadaşlarımı ve kendimi kurtardım…….
…….. Konya vaziyetinin son derece korkunç olduğunu buradan arz ediyorum. Mazarratını (zararı) tahdit etmek(sınırlandırmak) ve teşkilatı mülkiyeyi çoğaltmak ve halkı nüfuz ve tahakküm altında bırakmak lazımdır. Konya için hususi bir idare daha iyidir. Bendeniz buna taraftarım. Şu takririmi de acele yazdım lütfen kabulünü istirham ederim.”
Bu konuşma üzerine hükümet adına söz alan İç İşleri Bakanı Dr. Adnan Adıvar konuşmasının bir yerinde onu desteklemiştir.
Dr. ADNAN B. (Dahiliye Vekili) (İstanbul)
…….Sonra teşkilatı mülkiye meselesini buyurdular ki pek doğrudur. Bu henüz hükümetçe mevkii tatbike konulmamış bir şeydir. Takriri(önergeyi) eğer hükümete havale ederseniz bu teşkilatı nazarı dikkate aldığımız zaman bunu da nazarı dikkate alırız. Küçük küçük idareler altında kuvvetli idareler teşkilini istediler.
Not: Liva Eyaletten küçük, ilçeden büyük yerlerdir. Bugünkü anlamıyla illerdi.
Kaynak:
1-TBMM Gizli Celse Zabıtları Cilt 1 Türkiye iş bankası yayınları Ankara 1985
2- İsmail Şükrü Efendi, Kimkimdir. Com. 1. 06 .2018
3-İkinci Konya İsyanı http://www.atam.gov.tr/nutuk/ikinci-konya-isyani, Atatürk Araştırma Merkezi 1. 06 .2018
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder