AKŞEHİRLİ İLK MEBUS

Osmanlı İmparatorluğu kuruluşundan 1876 yılına kadar mutlakıyetle yönetilmiştir. Devletin, mutlakıyeti terk ederek parlamenter hayata geçişi 23 Aralık 1876 tarihinde ilân edilen I. Meşrutiyet ile gerçekleştirilmiştir. İlk parlamento (Meclis-i Umumî) 19 Mart 1877 tarihinde padişahın da katıldığı bir törenle açıldı. 115 üyeden oluşan bu ilk meclis, 28 Haziran 1877 tarihine kadar çalışmalarını sürdürdü.

            Osmanlı İmparatorluğunda, mutlakıyetten meşrutiyete geçiş çabalarında basın birinci derecede etkili olmuştur. Çeşitli yayın organları aracılığıyla ve gizli olarak hürriyet ve meşrutiyet fikirlerini özellikle 1867-1875 tarihleri arasında yoğun olarak yaydılar.

            Mithat Paşa, tahta geçmeden önce, Abdülhamid ile buluşarak adeta pazarlığa girişmiş ve meşrutiyeti ilân edeciğine dair ondan kesin olarak teminat almıştı.

            Mithat Paşa’nın Padişah’a sunduğu anayasa taslağında gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra 7 Zilhice 1293 (23 Aralık 1876) tarihinde anayasa, padişah tarafından onaylanarak resmen yürürlüğe girdi. Meşrutiyetin ilânı her sınıf hakta büyük sevinç yarattı. Anayasanın ilânına en çok memnun olanların başında, gayrimüslimler geliyordu.

            Kanun-ı Esasî’nin ilânı ile bütün meseleler çözümlenmiş değildi. Asıl önemli olan, Anayasanın kapsadığı hükümleri uygulamak, müesseseleri kurmak ve işletmekti. Bir taraftan da, Anayasa gereğince seçimlerin yapılarak Meclis-i Mebusan’ın çalışmasını sağlamaktı. Bu amaçla seçimlerin ne şekilde yapılacağını belirlemek amacıyla bir seçim bildirisi “ Talimat-ı Muvakkate” hazırlığına girişildi. Ancak seçimlerin yapılmasını ve Meclis-i Mebusan’ın açılışını görmek Mithat Paşa’ya kısmet olmayacaktı. 49 günlük bir sadaretten sonra, 5 Şubat 1877 tarihinde, Sultan II. Abdülhamid’in kendi ısrarıyla Anayasaya koydurduğu 113. maddeye dayanarak ülke dışına sürgüne gönderildi.

            İşte ülkemizde yapılan bu ilk seçimler “Talimat-ı Muvakkale”de ki 7 madde esasına göre yapılmıştır.

Talimat-ı Muvakkate’nin belli başlı hükümleri şunlardı;

1- Mebus sayısı 130 olacak, bunun 80’i müslim, 50’si gayrimüslim olacaktı.

2- Talimat-ı Muvakkat’e iki dereceli bir seçim usulünü kabul etmekte idi.

3- Vilâyetlerde mebuslar, Vilâyet, liva ve kazaların idare meclislerinin âzaları tarafından seçilecekti. Gerçekte, bu tür seçim şekli, iki dereceli bir seçim olmaktan uzaktı.

4- Talimatta, seçilmek için 25 yaş esas alınması, ayrıca seçilebilmek için, az çok emlâk sahibi olmak şartı konmuştu.

Talimat-ı Muvakkate’nin sonuna eklenen bir cetvelde, Osmanlı Devleti seçim bölgelerine ayrılmakta ve her bölgeye düşen mebus sayısı belirlenmişti. Buna göre Konya’ya iki Müslim ve bir Gayrimüslim olmak üzere 3 mebusluk verilmişti.

Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk seçimlerin ay ve gün olarak tam bir tespiti yapılamamıştır. Bu seçimler gerek merkezde ve gerekse illerde çok hileli yapılıyordu. Çünkü seçilecek mebus sayısı halkın sayısıyla orantılı değildi. Avrupa’nın gözüne girmek için Hristiyan mebuslar fazla seçilmiştir.

Konya’da yapılan ilk seçimde:

1-Çelebi Hüseyin Efendi

2-Hacı Fasih Efendi

3-Değirmencioğlu Simonaki Efendi milletvekili seçildi.

Meclis, 19 Mart 1877 günü,  Dolmabahçe sarayının büyük salonunda padişahın huzurunda açıldı. Meclis-i Mebusan çalışmaları 20 Mart’tan 28 Haziran 1877 tarihine kadar sürdü.

            İkinci dönemde 130 olması gereken mebus sayısı 96’da kalmıştır. Bunların 56’sı Müslüman, 40’ı gayrimüslim idi. 13 Aralık 1877 tarihinde başlayan ikinci dönem, Sultan II. Abdulhamid’in  Kanun-ı Esasî’nin kendisine tanıdığı yetkiye dayanarak 13 Şubat 1878’de meclisi süresiz tatil etmesi ile son buldu.

            II. Meşrutiyet 23 Temmuz 1908 (Rumi 10 Temmuz 1908)de top atışları ve büyük şenliklerle ilan edildi. Seçimlerin ardından oluşan yeni Meclis-i Mebusan 17 Aralık 1908'de padişahın nutkuyla açılarak çalışmalarına başladı. 1908’de yapılan bu seçimde Konya’dan şu milletvekilleri seçilmiştir:

1-Mehmet Emin efendi,

2- Hadimli Mehmet Vehbi Efendi,

3-Şeyh Zâde Abidin Efendi (Zeynel Abidin),

4-Ereğlili Salim Efendi,

5- Akşehirli Hacı Mustafa Efendi,

            Böylece Konya Mebusu olarak ilk seçilen Akşehirli Hacı Mustafa Efendi olmuştur. Ancak 1912 yılında yapılan ikinci dönem seçimlerinde Hacı Mustafa Efendi seçilememiştir.

Kaynaklar

1-      Kızıltan, Yılmaz (2006) I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı.  GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 251-272

2-       Avanas,  Ahmet, Milli mücadelede Konya, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi

3-      www.msxlabs.org/forum/soru-cevap/216138-2-mesrutiyet-sonrasi-osmanli-imparatorlugunun-durumu-nedir.html. 10.09.2009